- Patria del Friuli
- διοικητική επαρχία των ηπειρωτικών κτήσεων (Dominio da Terra), υπό την διακυβέρνηση ενός Ενετού πατρικίου (Τοποτηρητή) που έδρευε στην πόλη του Udine. Το κύριο χαρακτηριστικό της περιοχής ήταν η ευρύτατη έκταση των φεουδαρχικών δικαιοδοσιών. Στην Patria del Friuli ανήκαν και οι λεγόμενες 'podesterie' (υπό την διακυβέρνηση ενός Ενετού) του Sancile, του Pordenone, του Montefalcone και του Cividale.
- podesta
- γενικός όρος με τον οποίο δηλώνεται ένα κυβερνητικό αξίωμα στις ηπειρωτικές και τις παράκτιες κτήσεις που απονεμόταν σ' ένα Ενετό ευγενή, ο οποίος είχε το καθήκον να ασκήσει την αστική και την ποινική δικαιοσύνη. Ο podesta είχε και άλλα καθήκοντα, όπως να φροντίζει για τον επισιτισμό και τη συντήρηση των δρόμων μιας συγκεκριμένης πόλης και της γύρω περιοχής. Το αξίωμα διαρκούσε από 16 ως 30 μήνες, ανάλογα με τις περιοχές.
- παράκτιες κτήσεις ή κράτος της θάλασσας (dominio da mar)
- ονομασία που χαρακτηρίζει το σύνολο (που όμως ήταν πολύ μεταβλητό και περιορίστηκε σημαντικά από το 16ο αιώνα) των παράκτιων εδαφών υπό Ενετική κυριαρχία, από την Κύπρο ως το Χάνδακα, από την Κέρκυρα ως το Μοριά. Βασικό τμήμα των κτήσεων αυτών ήταν και η Ιστρία και η Δαλματία.
- Πασσάροβιτζ (ειρήνη του) 1717
- συνθήκη με την οποία σταματάει η αναζωπύρωση του πολέμου μεταξύ των Τούρκων και των Ευρωπαίων συμμάχων για τον έλεγχο του Ιονίου πελάγους και της Δαλματίας.
- Πόλεμος του Μοριά (1683-1699)
- σύγκρουση με πρωταγωνίστριες από τη μια πλευρά μερικές ευρωπαϊκές δυνάμεις (μεταξύ των οποίων και η Βενετία), υπό την ηγεμονία των Αψβούργων και από την άλλη πλευρά τους Τούρκους. Ο πόλεμος τελειώνει με σημαντική νίκη της ευρωπαϊκής συμμαχίας.
- Πολιτοφυλακή - Εθνοφρουρά (Milizia)
- όρος που χρησιμοποιείται εδώ για να δηλώσει το σύνολο της στρατιωτικής οργάνωσης της Δημοκρατίας της Βενετίας σε διάφορα επίπεδα.
- προϊστάμενος (proto)
- όρος με τον οποίο υποδηλώνεται ο επικεφαλής των ομάδων εργατών.
- Πρέβεζα
- Στρατηγική εμπροσθοφυλακή βασικής σημασίας για το στρατιωτικό έλεγχο των νησιών της Ζακύνθου και της Κεφαλονιάς.
-
- Προϊστάμενος Ξυλουργών (Gastaldo dell' arte dei carpentieri)
- η δομή του σωματείου (συντεχνίας) των εργαζομένων (τεχνιτών) είχε αυστηρή εσωτερική διάρθρωση για καθεμιά ειδικότητα και μια δυνατή ιεραρχική οργάνωση. Ο προϊστάμενος (Gastaldo) ήταν κάτι σαν γραμματέας αυτής της οργάνωσης.
- Προμαχώνες (προπύργια, επάλξεις) baluardo
- πεντάγωνες κατασκευές, διαδεδομένες στην κατασκευή των φρουρίων, οι οποίες τοποθετούνταν στις γωνίες ανάμεσα σε 2 τμήματα των τειχών για να τα προστατεύουν.
- Προνοητής για το Αλάτι (Magistrato al Sal/ Provveditori al Sal)
- αρχή που ιδρύθηκε το 1428 και κληρονόμησε τις αρμοδιότητες άλλων μεσαιωνικών θεσμών, με πλήρη εξουσία επάνω στο ναυτικό εμπόριο του αλατιού, στον έλεγχο του λαθρεμπορίου και στην είσπραξη των δασμών. Ο θεσμός είχε και ευρείες εξουσίες ελέγχου στις ηπειρωτικές και στις παράκτιες κτήσεις.
- Προνοητής επί του Ναυστάθμου (Provveditore all' Arsenal)
- αρχή που ιδρύθηκε εκτάκτως το 1442 και αποτελούνταν από δυο Ενετούς ευγενείς. Γίνεται μόνιμος θεσμός γύρω το 1520-30. Επικαλύπτει και πρακτικά αφαιρεί την εξουσία των προστατών (patroni). Σημαντικός είναι ο έλεγχος των προνοητών στην οικονομική και λογιστική διαχείριση του Ναυστάθμου.
-
- Προνοητής επί του Επισιτισμού (Provveditore alle Biave)
- οργανισμός με το καθήκον του επισιτισμού της πρωτεύουσας, ο οποίος όμως διέθετε και εκτεταμένη δικαιοδοσία στις ηπειρωτικές και παράκτιες κτήσεις. Σ' αυτόν υπάγονταν οι φούρνοι και τα μαγαζιά για την πώληση του ψωμιού που έφτιαχναν γαλέττες για το στρατό. Έλεγχε την τιμή του ψωμιού και το διατιμούσε.
- Προνοητής Οικοδομικών Έργων (Provveditore alla Fabrica)
- η αρχή ιδρύθηκε το 1587 με καθήκον να αποπερατώσει την κατασκευή της γέφυρας του Ριάλτο. Αποτελούνταν από 3 μέλη. Η τελευταία εκλογή έλαβε χώρα το 1596.
- Προνοητής επί των Πυρομαχικών (Provveditore sopra l' artiglieria)
- αρχή αποτελούμενη από 3 Ενετούς ευγενείς που αποκτά δική της φυσιογνωμία από την τελευταία δεκαετία του 1500, με δικαιοδοσία που με το χρόνο έγινε και ποινική. Η αρμοδιότητά τους συμπεριλάμβανε από την παραγωγή και την τήξη των πυρομαχικών, μέχρι τη διανομή τους στο στόλο και στα φρούρια, και τις ασκήσεις σκοποβολής.
- Προνοητής επί των Φρουρίων (Provveditore sopra Fortezze)
- αρχή που ιδρύθηκε από τη Γερουσία το 1542 και την αποτελούσαν 3 ευγενείς που επιμελούνταν την ανέγερση, την διαχείριση και τον ανεφοδιασμό των φρουρίων των ηπειρωτικών και παράκτιων κτίσεων.
-
- Προνοητής Στρατού (Provveditore all' armata)
- το αξίωμα ιδρύθηκε το 1467 κατά τη διάρκεια ενός πολέμου με τους Τούρκους, αλλά οι Προνοητές Στρατού σταθεροποιήθηκαν σαν θεσμός από τις αρχές του 1500. Είχαν δικαιοδοσίες για τον οπλισμό και τον αφοπλισμό, τον εφοδιασμό και τον έλεγχο της κάθε μονάδας των στρατευμάτων. Ασκούσαν έλεγχο επί της σταδιοδρομίας των αξιωματικών που δεν ανήκαν στην τάξη των ευγενών και στους καταλόγους των πληρωμάτων. Είχαν επίσης δικαιοδοσία επάνω στις πολιτικές διαμάχες μεταξύ μελών του πληρώματος, εφοπλιστών και καπετάνιων.
- Προστάτης του Ναυστάθμου (Patrone all' Arsenal)
- η παρουσία των προστατών μαρτυρείται ήδη από το πρώτο μισό του 13ου αιώνα, αλλά η αρχή τους είναι σίγουρα πολύ πιο παλιά. Αρχικά είχαν καθήκοντα επίβλεψης και δικαιοδοσίας επί του Ναυστάθμου. Με το χρόνο η σημασία τους μειώνεται προς όφελος των Προνοητών του Ναυστάθμου. Στα χέρια των Προστατών έμειναν μόνο μερικές τεχνικές αρμοδιότητες και η επίβλεψη των ναυτικών κατασκευών.
- Πρύτανης (Rettore)
- γενικός όρος που δηλώνει τις δικαιοδοσίες των διαφόρων πολιτικο-διοικητικών αξιωμάτων των Ενετών ευγενών. Συχνά η λέξη θεωρείται συνώνυμη του podesta.
- πρωτοπαπάς (protopapa)
- φυσιογνωμία κεντρικής σημασίας στην ιεραρχική οργάνωση της Ελληνο-ορθόδοξης Εκκλησίας, που θα μπορούσε να συγκριθεί με εκείνη του επισκόπου της Ρωμαιο-καθολικής Εκκλησίας.
- πρωτοτόκια (maggiorascato)
- μεταφορά μιας συγκεκριμένης περιουσίας και συχνά του τίτλου ευγενίας για να διατηρηθεί αδιαίρετη η οικογενειακή περιουσία.
- πυροβολεία (casematte)
- καλυμμένο τμήμα των τειχών στο πλευρό του προμαχώνα, όπου στεγάζονταν τα κανόνια.
-
Ένα ιδεατό ταξίδι στις ενετικές ιστορικές πηγές
Πορεία: η Βενετία και η Ανατολή (15ος αι. - 18ος αι.)
© 1996 Κοινοπραξία VENIVA